Ὁ ὅρος «Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία»

τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ιεροθέου

Σέ προηγούμενο κείμενό μου κατέληξα στό ὅτι σέ ἑπόμενο κείμενο θά ἀσχοληθῶ μέ τόν ὅρο «Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία», πού παρερμηνεύεται. Αὐτό τό κάνω μέ τήν παρούσα μελέτη, μέ τήν ὁποία ἐπεκτείνω τίς σκέψεις μου, πού συνοπτικά εἶχαν διατυπωθῆ καί παλαιότερα.

Ὅταν ἀναφερόμαστε στίς κατά τόπους Ἐκκλησίες τίς ἀπο­καλοῦμε Αὐτοκέφαλες, καί στόν Τόμο μέ τόν ὁποῖον χειραφετοῦνται οἱ Μητροπόλεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί χορηγεῖται σέ αὐτές ἡ αὐτοδιοίκηση γίνεται λόγος γιά Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία.

Θεωρῶ ὅτι ὁ ὅρος Αὐτοκέφαλη Ἐκ­κλησία πρέπει νά διευκρινισθῆ τό τί σημαίνει ἐκκλησιολο­γικῶς. Καί αὐτό εἶναι σημαντικό, διότι τό πρόβλημα πού ἀνέκυψε μέ τήν Οὐκρανία εἶναι ἕνα σύμπτωμα, ἀλλά τό αἴτιο τῆς ἀσθενείας βρίσκεται στό πῶς θεωρεῖται σήμερα ἡ λεγόμενη Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία, ἀπό μερικές κατά τόπους Ἐκκλησίες. Αὐτό θά γίνη σαφές μέ ὅσα θά γραφοῦν στήν συνέχεια.

1. Ὁ Χριστός κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας

Κατ᾿ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας, καί ἐννοῶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, εἶναι ὁ Χριστός. Αὐτό τό γράφει κατά τρόπο ἀπόλυτο ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Καί πάντα ὑπέταξεν ὑπό τούς πόδας αὐτοῦ, καί αὐτόν ἔδωκε κεφαλήν ὑπέρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστί τό σῶμα αὐτοῦ, τό πλήρωμα τοῦ τά πάντα ἐν πᾶσι πληρουμένου» (Ἐφ. α΄, 22-23).

Καί στήν συνέχεια γράφει: «Ἀληθεύοντες δέ ἐν ἀγάπῃ αὐξήσωμεν εἰς αὐτόν τά πάντα, ὅς ἐστιν ἡ κεφαλή, ὁ Χριστός, ἐξ οὗ πᾶν τό σῶμα συναρμολογούμενον καί συμβιβαζόμενον διά πάσης ἁφῆς τῆς ἐπιχορηγίας κατ᾿ ἐνέργειαν ἐν μέτρῳ ἑνός ἑκάστου μέρους τήν αὔξησιν τοῦ σώματος ποιεῖται εἰς οἰκοδομήν ἑαυτοῦ ἐν ἀγάπῃ» (Ἐφ. δ΄, 15-16).

Τά ἀποστολικά αὐτά χωρία εἶναι σαφέστατα. Κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστός. Αὐτός συναρ­μολογεῖ καί συνδέει ὅλο τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, καί κάθε μέλος τῆς Ἐκκλησίας, σύμφωνα μέ τό χάρισμα πού διαθέτει, συμβάλλει στήν αὔξηση τοῦ σώματος καί τήν οἰκοδομή του μέ ἀγάπη.

Σέ ἄλλο σημεῖο τῆς ἴδιας Ἐπιστολῆς γράφει ὅτι «ὁ Χριστός κεφαλή τῆς ἐκκλησίας, καί αὐτός ἐστι σωτήρ τοῦ σώματος» (Ἐφ. ε΄, 23). Αὐτό σημαίνει ὅτι  Σωτήρας τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστός καί ὅτι κανένα μέλος τοῦ σώματος δέν σώζει τήν Ἐκκλησία, ἀλλά παραμένει στήν Ἐκκλησία γιά νά σωθῆ.

Ἐφ᾿ ὅσον ὁ Χριστός εἶναι κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας καί κανένας ἄλλος, τότε τί σημαίνει ὅτι μιά Τοπική Ἐκκλησία εἶναι Αὐτοκέφαλη;  Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μέ ἀπόλυτο τρόπο ἐρωτᾶ: «Μεμέρισται ὁ Χριστός; μή Παῦλος ἐσταυρώθη ὑπέρ ὑμῶν; ἤ εἰς τό ὄνομα Παύλου ἐβαπτίσθητε;» (Α΄ Κορ. α΄, 13).

Ἔτσι, οἱ κατά τόπους Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες δέν πρέπει νά νο­οῦνται ὅτι εἶναι ἀνεξάρτητες αὐτοκεφαλίες, ἀλλά πρέπει νά νοοῦνται ὅτι εἶναι κατά τόπους Ἐκκλησίες κατά τρόπον εὐχαριστιακό.

Στήν θεία Εὐχαριστία ἕνας εἶναι ὁ Ἀμνός ἐπάνω στό Δισκάριο, ἕνας εἶναι ὁ Χριστός, ὁ Ὁποῖος μελίζεται χωρίς νά διαιρῆται, γι᾿ αὐτό ὁ Προεστώς τῆς Εὐχαριστιακῆς Συνάξεως λέγει: «Μελίζεται καί διαμερίζεται ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ, ὁ μελι­ζόμενος καί μή διαιρούμενος». Ἔτσι, καθένας κοινωνεῖ ὁλόκληρο τόν Χριστό καί ὄχι ἕνα μέρος Του.

Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἔλεγε ὅτι αὐτή ἡ εὐχαριστιακή φράση εἶναι «τό κλειδί τοῦ μυστηρίου τῆς Πεντηκοστῆς». Στήν Παλαιά Διαθήκη ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ «μερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς», ἀλλά αὐτό γίνεται τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς μέσα στήν Ἐκκλησία μέ τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. «Ἐκεῖνο πού ἔχει σημασία εἶναι ὅτι ἀπό τήν Πεντηκοστή, πού ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ μετέχει στήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πού μερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς, ὁλόκληρος ὁ Χριστός κατοικεῖ στόν κάθε πιστό, σ᾿ ἐκεῖνον ὅμως στόν ὁποῖο ἔχει "μορφωθεῖ" ὁ Χριστός».

Δηλαδή, ἀπό τήν Πεντηκοστή τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι πηγή τῆς ἀκτίστου Χάριτος τοῦ Θεοῦ, δυνάμει τῆς ἑνώσεως θείας καί ἀνθρωπίνης φύσεως στήν ὑπόσταση τοῦ Λόγου, ὁπότε καί αὐτό «μερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς».

Ὁ Χριστός εἶναι κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ κατά τόπους προεστῶτες θεωροῦνται ὡς κεφαλές εἰς τύπον καί τόπον τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι ὡς ἀντιπρόσωποί Του καί βικάριοί Του.

2. Ὁ Μητροπολίτης θεωρεῖται ὡς κεφαλή τῆς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου εἰς τύπον Χριστοῦ

Προσπάθησα νά ἐντοπίσω ἱερούς Κανόνες, στούς ὁποίους νά ὑπάρχη ἡ λέξη αὐτοκέφαλον. Παρά τήν ἀναζήτησή μου δέν συνάντησα αὐτόν τόν ὅρο στούς ἱερούς Κανόνες, ἀλλά ἄλλους ὅρους, ὅπως: ἀνεπηρέαστον, ἀβίαστον κλπ.

Ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας στίς Οἰκουμε­νικές Συνόδους δόθηκε μιά ἐλευθερία σέ διάφορες κατά τόπους Ἐκκλησίες νά χειροτονοῦν τούς Ἐπισκόπους τους καί νά ἀσκοῦν τήν διοίκηση τῶν Ἐπαρχιῶν τους, χωρίς οἱ ἄλλες Ἐκκλη­σίες νά ἐπεμβαίνουν στά ἐσωτερικά τους.

Ἡ βάση λειτουργίας τῶν κατά τόπους Ἐκκλησιῶν εἶναι ὁ 34^ος Ἀποστολικός Κανόνας, πού διαγορεύει:

«Τούς Ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους, εἰδέναι χρή τόν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καί ἠγεῖσθαι αὐτόν ὡς κεφαλήν, καί μηδέν τι πράττειν περιττόν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης· μόνα δέ πράττειν ἕκαστον, ὅσα τῇ αὐτοῦ παροικίᾳ ἐπιβάλλει, καί ταῖς ὑπ᾿ αὐτήν χώραις. Ἀλλά μηδέ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιείτω τι. Οὕτω γάρ ὁμόνοιά ἐσται, καί δοξασθήσεται ὁ Θεός, διά Κυρίου ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, ὁ Πατήρ, καί ὁ Υἱός, καί τό ἅγιον Πνεῦμα».

Ἡ μετάφραση εἶναι ἡ ἀκόλουθη:

«Οἱ ἐπίσκοποι κάθε ἐπαρχίας πρέπει νά γνωρίζουν αὐτόν πού εἶναι πρῶτος ἀνάμεσά τους καί νά θεωροῦν αὐτόν ὡς κεφαλή καί νά μήν κάμνουν τίποτε παραπάνω χωρίς τή γνώμη ἐκείνου∙ ἀλλά ὁ καθένας νά κάμνη μόνο ἐκεῖνα, ὅσα τοῦ καθορίσει (ὁ ἀνώτερός του) γιά τήν ἐπαρχία του καί γιά τίς πόλεις πού ἀνήκουν σ᾿ αὐτή. Ἀλλά οὔτε κι ἐκεῖνος νά κάμνη κάτι χωρίς τή γνώμη ὁλονῶν. Γιατί ἔτσι θά ὑπάρχη ὁμόνοια καί θά δοξασθῆ ὁ Θεός "διά Κυρίου ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι"∙ ὁ Πατέρας καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα» (Προδρόμου Ἀκανθόπουλου).

Στόν Ἀποστολικό αὐτόν Κανόνα ὑπάρχει μιά θαυμαστή ἰσορροπία, γιά νά ἐπικρατῆ ἑνότητα στήν Ἐκκλησία καί ἀφορᾶ ὅλα τά ἐπίπεδα τοῦ συνοδικοῦ συστήματος στήν Ἐκκλησία.

Κατά τόν Ἰωάννη Ζωναρᾶ (1074-1130 μ.Χ.), πού ἑρμηνεύει τόν Κανόνα αὐτόν, ὅπως τά σώματα, ἄν δέν ἔχουν τήν ἐνέρ­γεια μιᾶς κεφαλῆς, κινοῦνται πλημμελῶς ἤ εἶναι ἄχρηστα παντελῶς, ἔτσι καί τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, «εἰ μή ὁ πρωτεύων τούτου, καί τάξιν πληρῶν κεφαλῆς, ἐπί τῆς οἰκείας διατηροῖτο τιμῆς, ἀτάκτως καί πλημμελῶς κινηθήσεται». Ἐδῶ πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι ὁ πρῶτος «τάξιν πληρῶν κεφαλῆς».

Στήν συνέχεια ἑρμηνεύει ὅτι τούς πρώτους Ἐπισκόπους κάθε Ἐπαρχίας, δηλαδή τούς Ἐπισκόπους τῶν Μητροπόλεων, ὁ παρών Κανών «κεφαλήν ἡγεῖσθαι ὑπό τῶν ἄλλων ἐπισκόπων τῆς αὐτῆς ἐπαρχίας κελεύει», ὥστε «χωρίς ἐκείνου μηδέν ποιεῖν» στήν κοινή κατάσταση τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδή σέ «συζητήσεις δογματικάς, οἰκονομίας περί σφαλμάτων κοινῶν, καταστάσεις ἀρχιερέων, καί ὅσα τοιαῦτα». Βεβαίως, δέν παραχωρεῖται στόν «Πρῶτον» νά καταχρᾶται τήν τιμή, νά ἐπεμβαίνη ἄνευ τῆς γνώμης τῶν Ἐπισκόπων στίς ἐσωτερικές ὑποθέσεις τῶν Ἐπισκόπων τους.

Ὁ Θεόδωρος Βαλσαμών (1140-1199 μ.Χ.) ἑρμηνεύοντας αὐτόν τόν Κανόνα, γράφει ὅτι «τάξις συνέχει πάντα καί τά οὐράνια, ἀλλά καί τά ἐπίγεια». Ὅταν κάνη λόγο γιά τά οὐράνια, ἐννοεῖ τούς ἀγγέλους καί τούς ἁγίους. Ἔτσι, ὁ Κανών αὐτός διορίζει «τιμᾶσθαι τούς χειροτονήσαντας ὑπό τῶν χειροτονηθέντων∙ οὗτοι γάρ εἰσι πρῶτοι, καί κεφαλαί αὐτῶν». Καί στήν συνέχεια ἑρμηνεύει: «Διό καί ὡρίσθη κατά κοινήν γνώμην, τά ἐπέκεινα τῆς διοικήσεως τῶν ἀνηκόντων ἑκάστη παροικία, εἰς ἐκκλησιαστικήν κατάστασιν ἀποβλέποντα καί περιτ­τά λογιζόμενα, μή γίνεσθαι χωρίς γνώμης τῶν πρώτων». Ἀλλά καί στόν Πρῶτο «τοιοῦτον τι ποιεῖν ἄνευ γνώμης τῶν ἐπισκόπων αὐτοῦ οὐκ ἐνεδόθη».

Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ἑρμηνεύοντας αὐτόν τόν Ἀποστολικό Κανόνα, γράφει:

«Διά τοῦτο καί ὁ παρών Κανών διορίζει. Ὅτι ὅλοι οἱ Ἐπίσκοποι τῆς κάθε ἐπαρχίας πρέπει νά γνω­ρί­ζουν ἐκεῖνον, ὁποῦ εἶναι πρῶτος ἀνάμεσα εἰς αὐτούς, ἤτοι τόν Μητροπολίτην∙ καί νά νομίζωσιν αὐτόν ὡς κεφαλήν ἰδικήν των, καί χωρίς τήν αὐτοῦ γνώμην νά μή κάμνουσι κᾀνένα πρᾶγμα περιττόν: ὁποῦ δέν ἀνήκει δηλαδή εἰς τά ἐνορίας τῶν Ἐπισκοπῶν τους, ἀλλ᾿ ὑπερβαῖνον αὐτάς, ἀποβλέπει εἰς τήν κοινήν ὅλης τῆς ἐπαρχίας κατάστασιν∙ καθώς, λόγου χάριν, εἶναι τά περί δογμά­των ζητήματα, αἱ οἰκονομίαι καί διορθώσεις τῶν κοινῶν σφαλ­μάτων, αἱ καταστάσεις καί χειροτονίαι τῶν Ἀρχιερέων, καί ἄλλα παρόμοια. Ἀλλά νά συνάγωνται εἰς τόν Μητροπολίτην, καί μαζί μέ αὐτόν νά συμβουλεύωνται διά τά τοιαῦτα κοινά πράγματα, καί ἐκεῖνο ὁποῦ ἤθελε φανῇ περί αὐτῶν καλλίτερον, κοινῶς νά ἀποφασίζηται. Ὁ καθ᾿ ἕνας ἀπό τούς Ἐπισκόπους, ἐκεῖνα μόνον νά πράττῃ καθ᾿ ἑαυτόν, χωρίς τήν γνώμην τοῦ Μητροπολίτου του, ὅσα ἀνήκουσιν εἰς τά ὅρια τῆς Ἐπισκοπῆς του, καί εἰς τάς χώρας, ὁποῦ εἰς τήν ἐπισκοπήν του εἶναι ὑποκείμεναι. Καθώς ὅμως οἱ Ἐπίσκοποι δέν πρέπει νά πράττωσι κᾀνένα πρᾶγμα κοινόν χωρίς τήν γνώμην τοῦ Μητροπολίτου, ἔτσι παρομοίως καί ὁ Μητρο­πολίτης, δέν πρέπει νά κάμνῃ κᾀνένα τοιοῦτον κοινόν πρᾶγμα μόνος καί καθ᾿ ἑαυτόν, χωρίς τήν γνώμην ὅλων του τῶν Ἐπισκό­πων. Διά τί μέ τοῦτον τόν τρόπον θέλει εἶναι ὁμόνοια καί ἀγάπη, ἀνάμεσα καί εἰς τούς Ἐπισκόπους, καί Μητροπολίτας, καί εἰς Κληρικούς, καί εἰς Λαϊκούς. Ἐκ δέ τῆς ὁμονοίας ταύτης καί ἀγάπης θέλει δοξασθῇ ὁ Θεός καί Πατήρ, διά μέσου καί τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, Κυρίου δέ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅστις ἐφανέρωσεν εἰς τούς ἀνθρώπους τό τοῦ Πατρός του ὄνομα, καί τήν ἀγάπην ἐνομοθέτησε, λέγων∙ "Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστε, ἐάν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις" (Ἰω. ιγ΄, 35, Ματθ. ιστ΄). Καί θέλει δοξασθῇ ἐν τῷ ἁγίῳ  του Πνεύματι, τό ὁποῖον διά τῆς χάριτός του ἥνωσεν ἡμᾶς εἰς μίαν πνευματικήν συνάφειαν. Ταὐτόν εἰπεῖν, ἐκ τῆς ὁμονοίας ταύτης, θέλει δοξασθῇ ἡ Ἁγία Τριάς, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός, καί τό ἅγιον Πνεῦμα, κατά τήν εὐαγ­γελική φωνήν, τήν λέγουσαν∙ "Οὕτω λαμψάτω τό φῶς ὑμῶν ἔμπρο­σθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τά καλά ἔργα, καί δοξάσωσι τόν Πατέρα ὑμῶν τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς"».

Ἀπό τόν Ἀποστολικό αὐτόν Κανόνα καί τήν ἑρμηνεία του φαίνεται ὅτι στό Μητροπολιτικό σύστημα διοικήσεως ὁ Μητρο­πολίτης τῆς Πόλεως τῆς Ἐπαρχίας εἶναι Πρῶτος, ὡς κεφαλή, πρέπει νά δέχεται τήν τιμή τῶν Ἐπισκόπων, δέν πρέπει νά γίνεται τίποτε ἀπό τά περιττά χωρίς τήν γνώμη του, ἀλλά καί ἐκεῖνος δέν πρέπει νά κάνη κάτι χωρίς τήν γνώμη ὅλων τῶν Ἐπισκόπων. Ἔτσι, φαίνεται τό συνοδικό σύστημα διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας καί συγχρόνως τό ἱεραρχικό.

Ὅποια σχέση ἔχει ὁ Ἐπίσκοπος πρός τούς Μητροπολίτες του, τέτοια σχέση ἔχει ὁ Μητροπολίτης πρός τόν Πατριάρχη, στόν ὁποῖο ὑπάγεται. Καί ἐπειδή τό σύστημα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι συνοδικό καί ἱεραρχικό, κάποια παρόμοια σχέση πρέπει νά ὑπάρχη τοῦ κάθε Προκαθημένου μέ τόν Πρωτόθρονο Πατριάρχη, τόν Ἀρχιεπίσκοπο Νέας Ρώμης καί Οἰκουμενικό Πατριάρχη, καίτοι εἶναι ἰσοστάσιοι. Δέν μπορεῖ κανείς νά ἰσχυρισθῆ ὅτι τό συνοδικό σύστημα σταματᾶ στόν κάθε Προκαθήμενο μιᾶς Ἐκκλησίας καί τελικά οἱ Προκαθήμενοι τῶν Ἐκκλησιῶν θά παραμένουν ἀκέφαλοι καί οἱ Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες θά λειτουργοῦν ὡς ἀνεξάρτητες πολυκέφαλες Ἐκκλησίες.

Αὐτό θά ἀναλυθῆ στά ἑπόμενα.

Share on Facebook Share on Twitter Share on Google Plus

About Natalie Press 1

This is a short description in the author block about the author. You edit it by entering text in the "Biographical Info" field in the user admin panel.